Ժառանգականություն և փոփոխականություն

Ժառանգականություն և փոփոխականություն

Բույսերի և կենդանիների Սելեկցիա

Սելեկցիա կամ ընտրասերում, գիտությունը, զբաղվում է տարբեր օրգանիզմների բնության մեջ գոյություն ունեցող տեսակների բարելավմամբ և կենդանիների նոր ցեղատեսակների, բույսերի նոր սորտերի և բակտերիաների նոր շտամների ստեղծմամբ։

Սելեկցիան մշակում է բույսերի և կենդանիների ժառանգական հատկանիշների վրա ներգործելու եղանակներ՝ մարդու համար այն անհրաժեշտ ուղղությամբ փոփոխելու նպատակով։

Ձևեր

Սելեկցիան բուսական և կենդանական աշխարհի էվոլյուցիայի ձևերից է և ենթարկվում է նույն օրենքներին, ինչ տեսակների էվոլյուցիան բնության մեջ, բայց բնական ընտրությունը, մասնակիորեն, այստեղ փոխարինվել է արհեստականով։ Սելեկցիան մեծ դեր ունի բնակչությանը պարենամթերքով ապահովելու գործում։

Հասարակ սելեկցիայի և ընտելացման միջոցով մարդկությունն արդեն նեոլիթի ժամանակաշրջանում ուներ գրեթե բոլոր ժամանակակից պարենային բույսերի մշակովի ձևերը և ընտանի կենդանիները։

Գիտատեսական հիմք

Սելեկցիայի գիտատեսական հիմքը գենետիկան է։ Այն սերտորեն կապված է կարգաբանության, անատոմիայի, մորֆոլոգիայի, ֆիզիոլոգիայի, բույսերի և կենդանիների էկոլոգիայի, կենսաքիմիայի, իմունոլոգիայի, բուսաբուծության, անասնաբուծության (զոոտեխնիկա), ֆիտոպաթոլոգիայի, միջատաբանության և այլ գիտությունների հետ, օգտագործում է դրանց հետազոտման մեթոդները և եղանակները։

Զարգացում

Սելեկցիայի զարգացման համար բացառիկ նշանակություն ունեն նաև սաղմնաբանությունը, փոշոտման և բեղմնավորման կենսաբանությունը, հյուսվածաբանությունը և մոլեկուլային կենսաբանությունը։ Ըստ Ն. Ի. Վավիլովի սահմանման սելեկցիան, որպես գիտություն, բնորոշվում է բարձր կոմպլեքսայնությամբ։ Չ. Դարվինի էվոլյուցիան տեսությունը, Գ. Մենդելի օրենքը, մաքուր գծերի և մուտացիաների մասին ուսմունքը սելեկցիոներներին հնարավորություն տվեցին մշակել բուսական և կենդանական օրգանիզմների ժառանգականության նպատակադիր կառավարման մեթոդներ։

Բույսերի և կենդանիների անհատական ընտրության հիմքում ընկած են մաքուր գծերի, հոմո- և հետերոզիգոտության, ֆենոտիպի և գենոտիպի չնույնացման եղած գենետիկական պատկերացումները։ Հատկանիշների անկախ ժառանգման և ազատ համակցման (կոմբինացիայի) օրինաչափությունները սերնդում դարձան հիբրիդացման և խաչասերման տեսական հիմքը, որոնք ընտրության հետ սելեկցիայի հիմնական մեթոդներից են։ Գենետիկայի հետագա զարգացման շնորհիվ ստեղծվեցին եգիպտացորենի, սորգոյի, վարունգի, լոլիկի, ճակնդեղի, խոշոր եղջերավոր կենդանիների և թռչունների խառնացեղերի, հետերոզիսային հիբրիդներ, արհեստական մուտացիաներ և պոլիպլոիդ ձևեր։

Պատմություն

Սելեկցիան ծագել է բույսերի մշակության և կենդանիների ընտելացման հետ միաժամանակ։ Մարդը մշակելով բույս և բազմացնելով կենդանիներ, սկսել է ընտրել և բազմացնել առավել մթերատուներին, որը նպաստել է դրանց ակամա բարելավմանը։ Այդպես հազարամյակներ առաջ ստեղծվել է հասարակ սելեկցիա։ Հին սելեկցիոներներն ստեղծել են պտղատու բույսերի, խաղողի շատ սորտերև կենդանիների ցեղեր։ Նրանց հայտնի էր ժամանակակից սելեկցիայի մի շարք մեթոդներ և գործադրաձևեր (օրինակ, արհեստական փոշոտում)։

Երկրագործության և անասնապահության զարգացմանը զուգընթաց արհեստական ընտրությունը կրեց զանգվախային գիտակցական բնույթ, և ձևավորվեց ժողովրդական սելեկցիա, ստեղծվեց այժմյան գյուղատնտեսական բույսերի և կենդանիների մեծ բազմազանությունը։ 18-րդ դարի վերջին և 19-րդ դարի սկզբին Մեծ Բրիտանիայում ստեղծվեցին առաջին սելեկցիոն բուծարանները, կազմակերպվեց տոհմային անասնաբուծությունը։ Բույսերի սելեկցիայի տեսության հետագա զարգացումն իր գործնական արդյունքներով կապված է Ի. Վ. Միչուրինի անվան հետ։

Գիտական սելեկցիայի զարգացման գործում իր ավանդն ունի Կ. Ա. Տիմիրյազևը, նրա տեսությունը ժառանգականության ձևերի և դասակարգման մասին։ Ժառանգականության փոփոխականության մեջ Ն. Ի. Վավիլովի բացահայտած հոմոլոգ շարքերի օրենքը, մշակովի բույսերի առաջացման կենտրոնների մասին տեսությունը, սելեկցիայի էկոլոգիական աշխարհագրական սկզբունքները, բույսերի և ելանյութի իմունիտետի մասին ուսմունքը լայնորեն սկսեցին կիրառվել սելեկցիայում։ Կենդանիների սելեկցիայի գենետիկական հիմունքների զարգացման գործում խոշոր ներդրում ունեն Մ. Ֆ. Իվանովը, Պ. Ն. Կուլեշովը, Ա. Ս. Սերեբրովսկին։

Վավիլովի և նրա հետնորդների կողմից համամիութենական բուսաբուծության ինստիտուտում ստեղծված բույսերի հավաքածուն՝ 300 հազարից ավելի նմուշներով, ընդգրկում է աշխարհի մշակովի բույսերի և վայրի ձևերի գրեթե ամբողջ բազմազանությունը, որն արժեքավոր ելանյութ է սելեկցիայի համար։

Սելեկցիայում կիրառվող հիմնական մեթոդներ

Սելեկցիայում կիրառվող հիմնական մեթոդներն են. ընտրությունը, խաչասերումը, մուտագենեզը, ինցուխտը, պոլիպլոիդան և այլն։ Հաճախ այս մեթոդները համատեղ են կիրառվում։ Բույսերի սելեկցիան տարվում է բերքատվության բարձրացման, որակի լավացման, հիվանդությունների և վնասատուների նկատմամբ կայուն, ցրտադիմացկուն, երաշտադիմացկուն սորտերի, իսկ անասնաբուծության մեջ՝ մթերատվության և արտադրանքի որակի, պտղաբերության, մորթու գույնի, տեղական պայմաններին հարմարած ցեղերի ստեղծման ուղղությամբ։

Ակնառու են սելեկցիայի արդյունքներն անասնաբուծության մեջ։ Բուծվել են արժեքավոր բարձր մթերատու տավարի կոստրոմյան, ղազախական սպիտակագլուխ, ոչխարների՝ ասիական, Կրասնոյարսկի, ղազախական արխարամերինոս և այլ ցեղեր։ Թռչնաբուծությունում ստացվել են գծեր, որոնք օգտագործվում են մսատու և ձվատու վաղահաս հիբրիդների ստեղծման համար։

Հայաստանում

Հայաստանում սելեկցիան ձևավորվել է դեռևս հնագույն ժամանակներից։ Հայկական լեռնաշխարհում բնակիչները բույսերի մշակման և կենդանիների ընտելացմանը զուգնթաց, ժամանակի ընթացքում, ընտրել և բազմացրել են առավել արժեքավորներին, և արդեն ուրարտական շրջանում հայտնի են եղել ժամանակակից գյուղատնտեսական բազմաթիվ ցեղեր (նրբագեղմ և կոպտաբուրդ ոչխարներ, լծկան և հեծկան ձիեր) և բույսերի (խաղողի, ցորենի) սորտեր։ Հայաստանում ստեղծվել են ոչխարների մազեղ, բալբաս, ղարաբաղի, կարամանյան, այծերի՝ կիլիկիայի, ձիերի՝ ղարաբաղի, կիլիկիայի ցեղերը, ինչպես նաև տեղական տավարի, հավերի բազմաթիվ ձևեր։ Հայաստանը նաև բույսերի հարուստ բազմազանության օջախ է՝ դրա շատ տեսակների (ցորեն, պտղատուներ, խաղող) ձևագոյացման կենտրոն։

ԱՄՆ-ում

ԱՄՆ-ում սելեկցիոն աշխատանքները կենտրոնացված են պետական համալսարաններում, փորձահենակետային կայաններու, գյուղատնտեսական կոլեջներւմ և սերմնաբուծական ընկերություններում։ Որպես ելանյութ օգտագործելով տարբեր ընկերությունների սորտերը և հիբրիդները՝ ԱՄՆ-ում ստեղծվել են կարճացողուն ապակենման աշնանացան ցորենի սորտեր՝ Հեյնզ, Նյուհեյնզ, Կեպրոկ(վերջինս աչքի է ընկնում բարձր բերքատվությամբ՝ գորշ ժանգի և ալրացողի, պառկելու մկատմամբ իմունությամբ, ալրաղաց և հացաթխման լավագույն հատկություններով)։

Ամերիկյան սելեկցիոներներն աշխատում են ստեղծել աղադիմացկուն, հիվանդադիմացկուն կերային բազմամյա, նաև հիբրիդային ցորենի, բրնձի վաղահաս և միջահաս, սպիտակուցի բարձր պարունակությամբ, ջրի ցածր ջերմաստիճանի նկատմամբ կայուն, երկու բերք տվող սորտեր։ Հաջողությունների են հասել նաև եգիպտացորենի սելեկցիայում։ Ստացված են բարձր բերքատու հիբրիդների՝ հատիկում սպիտակուցի, լիզինի և յուղի բարձր պարունակությամբ սորտեր։Կանադայում մեծ ուշադրություն է դարձվում հացահատիկային բույսերի սելեկցիային։

Հիմնական ուղղություն

Հիմնական ուղղությունն է՝ կարճացողուն, ժանգի նկատմամբ կայուն, խոշորահատիկ, սպիտակուցի և կարոտինի բարձր պարունակությամբ, լավ տեխնոլոգիական հատկություններով, ցրտադիմացկուն սորտերի ստեղծումը։ Շվեդիայում նույնպես մեծ աշխատանքներ են տարվում ցորենի, գարու սելեկցիայի ուղղությամբ։

Բջիջ (թարգմանություն)

КЛЕТКА, основная структурная и функциональная единица всех живых организмов. Клетки существуют в природе как самостоятельные одноклеточные организмы- или образуют ткани и органы многоклеточных растений, грибов и животных организмов. По наиболее важным отличительным особенностям строения все клетки делят на две группы: прокариотические клетки, свойственные только бактериям – прокариотам, и эукариотические клетки, свойственные всем остальным организмам, как одноклеточным, так и многоклеточным, – эукариотам. Прокариотические клетки организованы более примитивно, чем эукариотиче-ские. Они меньше по размерам, у них нет оформленного клеточного ядра, отсутствуют мембранные структуры и элементы внутриклеточного скелета. Считается, что прокариоты первыми появились на Земле 3,8–3,5 млрд. лет назад, позднее от них произошли эукариоты. Полагают, что о единстве их происхождения, несмотря на существенные различия, свидетельствуют общие фундаментальные свойства прокариотических и эукариотических клеток – способность к росту и размножению, наследственность и изменчивость, во многом сходные пути обмена веществ и энергии и др.

Բջիջ, բոլոր ապրող օրգանիզմների հիմնական կառուցվածքային գործառնական միավորն է։ Բջիջները ապրում են բնության մեջ ինչպես անկախ միաբջիջ օրգանիզմները՝ կամ ձևավորում են հյուսվածքներ և բույսերի սնկերի և կենդանի օրգնիզմների բազմաբջիջ օրգաններ։ Ամենակարևոր տարբերակիչ առանձնահատկություններից ելնելով բոլոր բջիջներին բաժանում են երկու խմբի. պրոկարիոտիկ (նախակորիզային) բջիջներ և Էուկարիոտիկ (կորիզավոր) բջիջներ, բոլորին բնորոշ մնացաց օրգանիզմներին, ինչպես միաբջիջներին այնպես էլ բազմաբջիջներին՝ կորիզավոր։ Նախակորիզաով բջիջները ավելի հասարակ են կազմակերպված, քանս թե կորիզավորները։ Նրանք փոքր են չափսերով, նրանք չունեն ձևավրորված բջջակորիզ, բացակայում են թաղանթային կառուցվածքները և ներբջջային տարրերը։ Ենթադրվում է, որ նախակորիզավորները ստեղծվել են 3,8–3,5 միլլիոն տարի առաջ, որոնցից հետո հայտնվել են կորիզավորները։ Ենթադրում են, որ չնայած նշանակալից տարբերություններին, նախակորիզավոր և կորիզավոր բջիջները ունեն ընդհանուր ծագում որի մասին, վկայում են այնպիսի հիմնարար հատկություններ ինչպիսիք են աճելու բազմանալու հատկությունները, ժառանգականությունը, շատ բաներում նյութափոխանակության և էներգիայի նմանությունը։

Ֆոտոսինթեզ

Ներբեռնել

ԴՆԹ (Դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու)

ԴՆԹ

Սիտակուցներ

Սպիտակուցներ

Տուբերկուլոզ

Տուբերկուլոզ

Վահանագեղձ

Վահանագեղձ

Բջիջ

բջիջ

Ֆիկուս

Ֆիկուսը լավ հագեցնում է օդը թթվածինով, չզոքացնում է տոքսիները և նույնիսկ խոնավեցնում է օդը: Բացի դրանից ֆիկուսը օշտված է օգտակար հատկություննեով, արտադրում է ֆիտոնցիդներ որոնք ճնշում են տարբեր միկրոօրգանիզմների կենսագործունեությունը, իչեցնում է տարբեր վիրուսային հիվանդությունների առաջացման վտանգը: Ֆիկուսի լայն տերևները պահում են փոշին, իսկ շատ տեսակների փայլուն մակերեսը թույլ է տալիս այն հեռացնել: Ֆիկուսը հարմար է մեծ շենքերի համար, խոհանոցի և լավ բնակելի օդափոխվող սենիակների: